Kapitülasyon nedir?
Kapitülasyon, bir devletin bir anlaşmaya dayanarak diğer devletlere tanıdığı ekonomik ve sosyal ayrıcalıkları ifade eder. Kapitülasyon kelimesi Latince “caput” (baş) kelimesinden gelir. Geniş anlamıyla teslimiyet, boyun eğmek ve teslim olma anlaşması yapmak anlamına gelir. Kapitülasyon, tarih boyunca özel bir anlam taşıyan, bir ülkenin başka bir ülkenin vatandaşlarına tanıdığı ticari ayrıcalıklar bütünüdür.
Osmanlı İmparatorluğu’nda kapitülasyonlar
Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonlar 16. yüzyıldan itibaren Avrupalı devletlerle imzalanan anlaşmalarla ortaya çıkmıştır. Bu anlaşmalarla Avrupa devletlerinin vatandaşları Osmanlı topraklarında birçok kişisel, hukuki ve ticari ayrıcalık elde etti. Osmanlı Devleti’nin kapitülasyonlara başlamasının başlıca sebepleri şunlardır: Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti üzerinde askeri ve siyasi üstünlük kurma çabaları. Osmanlı İmparatorluğu’nun mali zorlukları. Avrupalı devletlerin Osmanlı pazarına girme arzusu. Kanuni Sultan Süleyman ve Fransa Antlaşması ile başladı. Bu antlaşma ile Osmanlı topraklarında yaşayan Fransa vatandaşlarına, Osmanlı kanunlarına tabi olmaksızın, kendi kanunlarına göre yargılanma ve vergiden muaf olma hakkı tanınmıştır. Kapitülasyonlar Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılda imzalanan diğer kapitülasyon anlaşmalarıyla birlikte giderek yaygınlaştı. 17. yüzyılda İngiltere, Hollanda, İspanya, Portekiz ve Rusya gibi devletler de Osmanlı Devleti ile kapitülasyon anlaşmaları imzalamışlardır. Osmanlı İmparatorluğu’ndaki kapitülasyonların Osmanlı ekonomisi ve hukuku üzerinde önemli bir etkisi oldu. Kapitülasyonlar sayesinde Avrupalı devletlerin Osmanlı topraklarında ticaret yapması kolaylaştı. Bu durum Osmanlı ekonomisinin yabancı sermayenin egemenliğine girmesine neden oldu. Ayrıca kapitülasyonlar sayesinde Avrupa devletleri Osmanlı mahkemelerinde yargılanma hakkına kavuştu. Bu durum Osmanlı hukuk sisteminin bağımsızlığını ve gücünü zayıflattı.
Osmanlı İmparatorluğunun Kapitülasyonlardan Kurtuluşu
Osmanlı Devleti kapitülasyonlardan kurtulmak için çeşitli girişimlerde bulundu. Bu girişimlerden en önemlisi 1838 yılında İngiltere ile imzalanan “Kütahya Ticaret Anlaşması”dır. Bu anlaşma ile Osmanlı İmparatorluğu, Avrupalı devletlere Osmanlı topraklarında daha fazla ticaret yapma özgürlüğü tanımıştır. Osmanlı Devleti, 1923 yılında imzalanan Lozan Barış Antlaşması’na bir madde ekleyerek kapitülasyonlardan kurtulma yönündeki çabalarını sonlandırmıştır. Bu maddeye göre, Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitülasyondan kurtulan vatandaşlarının, anlaşmanın imzalanmasından itibaren altı ay içinde kendi devletinin vatandaşlığını alması gerekmektedir. Lozan Antlaşması’nın Bu maddeyle Osmanlı’da kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.
Kapitülasyonların Etkileri
Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’nin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısı üzerinde önemli etkileri olmuştur.
Siyasi etkiler:
Kapitülasyonlar Osmanlı Devleti’nin dış politikasını olumsuz etkiledi. Kapitülasyonlar sayesinde Avrupalı devletler Osmanlı topraklarında serbestçe hareket edebildiler. Bu durum Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığını ve egemenliğini zayıflattı.
Ekonomik etkiler:
Kapitülasyonlar, Osmanlı ekonomisinin yabancı sermayenin hakimiyetine girmesine yol açtı. Kapitülasyonlar sayesinde Avrupalı devletler Osmanlı topraklarında rahatlıkla ticaret yapabiliyorlardı. Bu durum Osmanlı ekonomisinin gelişmesini engelledi.
Sosyal etkiler:
Kapitülasyonlar Osmanlı toplumunda yabancılaşmaya neden oldu. Kapitülasyonlar sayesinde Avrupalı devletlerin vatandaşları Osmanlı topraklarında ayrıcalıklı bir konuma sahip oldu. Bu durum Osmanlı toplumunda huzursuzluk ve tepkilere neden oldu.
Sonuç olarak kapitülasyonlar Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasında önemli rol oynamıştır. Kapitülasyonlar Osmanlı Devleti’nin siyasi, ekonomik ve sosyal yapısını olumsuz etkilemiş, Osmanlı Devleti’nin gücünü ve bağımsızlığını zayıflatmıştır.
Bir yanıt bırakın