Düden nedir?
Düden, kireçtaşı gibi çözünebilen kayaların zamanla yer altında boşluklar oluşturması ve bu boşlukların tavanlarının çökmesi sonucu oluşan karstik bir yer şeklidir. Yeraltı suyunun karbondioksitle birleşmesi sonucu karbonik asit oluşur. Bu karbonik asit, kireçtaşının yoğun olduğu toprağı çözerek yeraltında mağaraların oluşmasına neden olur ve bir süre sonra mağaranın üzerindeki toprak çöker. Bu çökme sonucu oluşan derin çukurlara obruk adı verilmektedir. Obruklar dünyanın her yerinde görülebilen doğal oluşumlardır. Ancak en sık kireçtaşı, dolomit ve tebeşir gibi çözünür kayaların bulunduğu bölgelerde görülür. Türkiye’de özellikle İç Anadolu Bölgesi’nde obruklar yaygındır. Konya, Aksaray, Niğde, Kırşehir gibi illerde yüzlerce obruk var.
Düdenlerin Oluşumu
Düdenlerin oluşumu, yeraltı suyunun karbondioksitle birleşerek karbonik asit oluşturmasıyla başlar. Karbonatlı kayaları eritme özelliğine sahip olan karbonik asit, bu kayalarda boşluklar oluşturmaya başlar. Bu oyuklar zamanla genişleyip derinleşerek mağaralara dönüşebilir. Mağara tavanlarının çökmesi sonucu obruklar oluşur. Düden oluşumunu etkileyen başlıca faktörler şunlardır: Yeraltı suyunun miktarı ve akış hızı. Yeraltı suyunun karbondioksit oranı. Kaya türünün çözünürlüğü. Topografya. Yeraltı suyunun miktarı ve debisi arttıkça obruk oluşumu hızlanır. Yeraltı suyunun karbondioksit içeriği arttıkça karbonik asit çözme özelliği artar ve obruk oluşumu kolaylaşır. Kaya türü ne kadar erirse obrukların oluşması da o kadar kolay olur. Topografyadaki çöküntüler ve eğimler obruk oluşumunu tetikleyebilmektedir.
Düden Türleri
Obruklar oluşumlarına göre iki ana gruba ayrılabilir:
Yer altı sızıntı çukurları: Bu obruklar, bir noktadan sızan yeraltı suyunun oluşturduğu boşlukların çökmesi sonucu oluşur.
Mağara çökmesi obrukları: Bu düdenler yeraltındaki bir mağaranın tavanının çökmesi sonucu oluşuyor. Yer altı sızıntı obrukları genellikle yağışlı bölgelerde görülür. Bu obruklar, yağmurlardan gelen suyun yer altına sızarak oluşturduğu oyukların çökmesi sonucu oluşur. Mağara çökmesi obrukları genellikle kireçtaşı gibi eriyebilen kayaların bulunduğu bölgelerde görülür. Bu düdenler yer altı mağaralarının tavanlarının çökmesi sonucu oluşur. Düdenler boyutlarına göre de sınıflandırılabilir:
Küçük çukurlar: Çapı 10 metreden küçük olan obruklara küçük obruklar denir.
Orta büyüklükteki obruklar: Çapı 10 ila 100 metre arasında olan obruklara orta boy obruklar adı verilmektedir.
Büyük çukurlar: Çapı 100 metrenin üzerinde olan obruklara büyük obruklar denir. Türkiye’nin en büyük düdeni, Konya’nın Karapınar ilçesinde bulunan Acıgöl’dür. Acıgöl 400 metre çapında ve 100 metre derinliğindedir.
Düdenlerin Önemi
Obruklar doğal oluşumları nedeniyle ilginç ve güzel bir manzara oluşturur. Ancak bunlar aynı zamanda insanlar için tehlike oluşturabilecek doğal afetler de olabilir. Obruklar, özellikle yerleşim yerlerinin yakınında oluşması durumunda can ve mal kaybına neden olabiliyor. Düden oluşumunu önlemek mümkün değildir. Ancak obruk oluşumunu azaltmak için bazı önlemler alınabilir. Bu önlemlerden bazıları şunlardır: Yeraltı suyunun aşırı kullanımının önlenmesi. Yeraltı suyundaki karbondioksit oranının azaltılması. Çözünebilir kaya türlerinin bulunduğu bölgelerde yerleşim yerlerinin dikkatli seçilmesi. Obruklar doğal oluşumları nedeniyle ilginç ve güzel bir manzara oluşturur. Ama aynı
Bir yanıt bırakın