Kıyas Nedir?
Kıyas, Arapça “قياس” (kıyas) kökünden gelen ve “ölçmek, karşılaştırmak” anlamına gelen bir kelimedir. Usul-i fıkıhta, “ortak sebep-sonuç bağlantısı nedeniyle hükmü ayetler veya hadislerle çözülmüş bir soruna benzeterek açık bir hükmü olmayan bir sorunu çözmek” anlamına gelir.
Kıyas, İslam hukukunun (fıkıh) dört ana kaynağından biridir. Diğer üç kaynak ise Kuran, Sünnet ve icmadır. Kıyas, metinlerde (ayetler ve hadisler) açıkça belirtilmeyen konularda hüküm çıkarmak için kullanılır.
Karşılaştırmanın Unsurları
Kıyasın dört unsuru vardır:
Asil: Hükmü ayet veya hadislerle açıklanan bir meseledir.
Fark: Karşılaştırılan konu ile aslı arasındaki farktır.
İlişkin: Karşılaştırılan konuları orijinaline bağlayan ortak sebep-sonuç ilişkisidir.
Tespit: Karşılaştırılan meselenin hükmünün, esas meselenin hükmüne tabi olup olmadığının tespitidir.
Karşılaştırma Türleri
Kıyas dört kısımdır:
Detaylı karşılaştırma: Karşılaştırılan konu ile orijinal konu arasında birebir benzerlik bulunan karşılaştırmadır.
Benzetmenin özeti: Karşılaştırılan konu ile orijinal konu arasında kısmi bir benzerlik bulunan karşılaştırmadır.
Benzer durumların karşılaştırılması: Kıyaslanan konu ile aslı arasında bir benzerlik bulunmayan, ancak aralarındaki farklılığın da hükmü etkilemediği bir kıyaslamadır.
Yaygın karşılaştırma: Karşılaştırılan konu ile aslı arasında hiçbir benzerlik bulunmayan, ancak aralarındaki farklılığın yargıyı etkilediği karşılaştırmadır.
Karşılaştırma Koşulları
Benzetmenin geçerli olabilmesi için şu şartların bulunması gerekir:
Asil: Ana kuralın ayet veya hadislerde açıkça belirtilmesi gerekir.
Fark: Farak, orijinal ile karşılaştırılan konu arasındaki fark olmalıdır. Farak, nedene bağlı olmalıdır.
İlişkin: Sebep, orijinalle karşılaştırılan konuları birbirine bağlayan ortak neden-sonuç ilişkisidir. Sebep, metinlere veya akıl yürütmeye dayanmalıdır.
Tespit: Tespit, kıyaslanan meselenin hükmünün asıl meselenin hükmüne tabi olup olmadığının tespitidir. Tespit, sebebe ilişkin olmalıdır.
Karşılaştırmanın Önemi
Kıyas, İslam hukukunun gelişiminde önemli bir rol oynamıştır. Kıyas sayesinde, metinlerde açıkça belirtilmeyen konularda kararlar çıkarılabilmiştir. Bu, İslam hukukunun evrenselliğini ve esnekliğini sağlamıştır.
Karşılaştırmaya yönelik eleştiriler
Kıyas bazı İslam alimleri tarafından eleştirilmiştir. Eleştirinin temeli, kıyasın metinlere aykırı olabileceği fikridir. Bu eleştirilere göre, kıyas yoluyla metinlerin açık hükümlerine aykırı hükümler çıkarılabilir.
Karşılaştırma Örnekleri
Karşılaştırma örnekleri şu şekilde verilebilir:
Asil: Kur’an-ı Kerim’de “Üç defa evlenen bir kadın dördüncü defa evlenemez.” (Nisa, 23) hükmü vardır.
Fark: Dördüncü kez evlenen bir kadın, üçüncü kez evlenen bir kadına benzer. Her iki kadın da aynı durumdadır.
İlişkin: Dördüncü kez evlenen bir kadın, üçüncü kez evlenen bir kadınla aynı durumda olup toplumda huzursuzluk ve düzensizliğe sebep olmaktadır.
Tespit: Kadının dördüncü defa evlenmesinin hükmünün, kadının üçüncü defa evlenmesinin hükmüne tabi olduğu belirlenmiştir.
Bu örnekte, metinlerde açık bir hükmü bulunmayan bir hususta kıyas yoluyla hüküm verilmiştir.
Karşılaştırmanın Geleceği
Kıyasın geleceği İslam hukukunun gelişimine bağlıdır. İslam hukuku evrenselliğini ve esnekliğini korumaya devam ederse, kıyas önemli bir rol oynamaya devam edecektir.
Bir yanıt bırakın