Kapitülasyon nedir?
Kapitülasyon, bir devletin bir anlaşmaya dayanarak diğer devletlere tanıdığı ekonomik ve sosyal ayrıcalıkları ifade eder. Kapitülasyon kelimesi Latince caput (baş) kelimesinden gelir. Geniş anlamıyla teslimiyet, boyun eğmek ve teslim olma anlaşması yapmak anlamına gelir.
Kapitülasyon, tarih boyunca özel bir anlam taşıyan, bir ülkenin başka bir ülkenin vatandaşlarına tanıdığı ticari ayrıcalıklar bütünüdür. Bu ayrıcalıklar genel olarak gümrük vergisinden muaf olma ve kendi mahkemelerinde yargılanma hakkından oluşmaktadır.
Kapitülasyonların Tarihi
Kapitülasyonlar eski çağlardan beri var olan bir uygulamadır. Örneğin Roma İmparatorluğu diğer devletlerle yaptığı anlaşmalar kapsamında vatandaşlarına bu devletlerin topraklarında bazı ayrıcalıklar tanımıştır.
Ortaçağ’da özellikle Haçlı Seferleri’nden sonra kapitülasyonlar yaygınlaştı. Haçlı Seferleri sırasında Avrupalı güçler İslam topraklarında ticaret yapma konusunda çeşitli ayrıcalıklar elde ettiler.
Osmanlı Devleti’nde kapitülasyonlar 16. yüzyıldan itibaren görülmeye başlandı. İlk kapitülasyon antlaşması 1535 yılında Fransa ile Kanuni Sultan Süleyman imzalanmıştır. “François Antlaşması”. Bu antlaşma ile Fransız vatandaşları Osmanlı topraklarında gümrük vergisinden muaf tutuldu.
Osmanlı İmparatorluğu daha sonra diğer Avrupalı güçlerle kapitülasyon anlaşmaları imzaladı. Bu antlaşmalarla Avrupalı güçlerin Osmanlı topraklarında elde ettiği ayrıcalıklar giderek arttı.
Kapitülasyonların Osmanlı İmparatorluğu’ndaki Etkileri
Kapitülasyonların Osmanlı Devleti’ndeki etkileri hem olumlu hem de olumsuz olmuştur.
Olumlu etkiler şunları içerir:
Osmanlı Devleti’nin Avrupa ile ticaretini artırdı, Osmanlı ekonomisine katkıda bulundu, Osmanlı toplumunun Avrupa kültürünü tanımasına yardımcı oldu.
Olumsuz etkiler şunları içerir:
Osmanlı ekonomisine zarar verdi, Osmanlı sanayisinin gelişmesini engelledi ve Osmanlı devletinin bağımsızlığını tehdit etti.
Kapitülasyonların Kaldırılması
Osmanlı’da kapitülasyonların kaldırılmasına yönelik ilk adımlar 19. yüzyılda atıldı. Tanzimat Dönemi’nde yapılan reformlar kapsamında kapitülasyonların bazı olumsuz etkileri azaltılmaya çalışıldı.
Nihayet 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması ile kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. Lozan Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu’nun yerine kurulan Türkiye Cumhuriyeti, yabancılara ayrıcalık tanıyan kapitülasyonlardan kurtulmuştur.
Kapitülasyonlar ve Ekonomik Büyüme
Kapitülasyonların ekonomik büyüme üzerindeki etkileri konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bazı iktisatçılar kapitülasyonların ekonomik büyümeyi teşvik ettiğini savunurken, diğer iktisatçılar ise tam tersi olarak kapitülasyonların ekonomik büyümeyi engellediğini ileri sürmektedir.
Kapitülasyonların ekonomik büyümeyi teşvik ettiği görüşü özellikle 19. yüzyılda geçerliydi. Bu dönemde kapitülasyonlar sayesinde Osmanlı Devleti’nin Avrupa ile ticareti artmış, bu da ekonomik büyümeye katkı sağlamıştır.
Ancak kapitülasyonların ekonomik büyümeyi engellediği yönündeki görüşler giderek güçleniyor. Bu görüşe göre kapitülasyonlar Osmanlı sanayisinin gelişmesini engellemiş, bu da ekonomik büyümeyi yavaşlatmıştır.
Kapitülasyonların Sonuçları
Kapitülasyonlar Osmanlı İmparatorluğu tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Kapitülasyonlar Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa ile ticaretini artırdı ama aynı zamanda Osmanlı ekonomisine zarar verdi, Osmanlı sanayisinin gelişmesini engelledi ve Osmanlı devletinin bağımsızlığını tehdit etti.
Kapitülasyonlar Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmasında önemli rol oynamıştır. Lozan Antlaşması ile kapitülasyonların kaldırılması, Osmanlı Devleti’nin bağımsızlığına kavuşmasında önemli bir adımdı.
Bir yanıt bırakın