Determinizm nedir?
Determinizm, evrende meydana gelen her olayın önceki olaylar tarafından belirlendiğini savunan felsefi bir görüştür. Bu görüşe göre evrende hiçbir şey rastlantısal değildir ve her şeyin bir nedeni vardır. Determinizm temelinde nedensellik ilkesi yatar. Nedensellik ilkesi, her olayın bir nedeni olduğunu ve bu nedenin, olayın zorunlu sonucu olduğunu belirtir. Örneğin bir kitabın düşmesinin nedeni onu düşüren kişinin eylemidir. Bu eylem kitabın düşmesine neden olur. Determinizm, evrende meydana gelen olayların yanı sıra insan eylemlerini de kapsar. Deterministlere göre insanın eylemleri aynı zamanda önceki olaylar tarafından da belirlenir. Bu nedenle insanın eylemleri özgür değildir ve insan eylemlerinden sorumlu tutulamaz.
Determinizmin Tarihi
Determinizm felsefenin en eski görüşlerinden biridir. Antik Yunan filozofları Demokritos ve Epikuros determinizme yakın görüşleri savundular. Demokritos evrende meydana gelen her olayın atomların hareketiyle belirlendiğini öne sürdü. Epikuros ise evrende tesadüfi hiçbir şeyin olmadığını ve her şeyin Tanrı’nın iradesiyle belirlendiğini savundu. Determinizm Ortaçağ’da skolastik felsefede de önemli bir yere sahipti. Skolastik filozoflar determinizmi Tanrı’nın evreni yarattığı ve yönettiği gerçeğiyle ilişkilendirdiler. Onlara göre Allah evreni kusursuz bir düzen içinde yaratmıştır ve bu düzende tesadüfi olaylar yoktur. Determinizm modern felsefede de önemli bir tartışma konusu olmuştur. 17. yüzyılda İngiliz filozof Thomas Hobbes determinizmi evrende geçerli olan fizik yasalarıyla ilişkilendirdi. Hobbes’a göre evrende geçerli olan fizik yasaları insanın eylemlerini de belirlemektedir. 19. yüzyılda Alman filozof Immanuel Kant determinizme karşı çıktı. Kant, insan eylemlerinin özgür irade tarafından belirlendiğini savundu. 19. yüzyılda Alman filozof Arthur Schopenhauer determinizmi evrensel bir kadercilik olarak yorumladı. Schopenhauer’e göre evrende geçerli olan nedensellik ilkesi insanın eylemlerini de belirlemektedir ve dolayısıyla insan eylemlerinden sorumlu tutulamaz. 21. yüzyılda determinizm felsefede olduğu kadar bilimde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Fizikte kuantum mekaniğinin ortaya çıkışı determinizme meydan okudu. Kuantum mekaniği evrende rastgele olayların meydana gelebileceğini öne sürüyor.
Determinizmin Sonuçları
Determinizm birçok felsefi ve dini sorunun temelini oluşturur. Örneğin determinizm, özgür irade sorununu, kader sorununu, adalet sorununu gündeme getirir.
Özgür İrade Sorunu
Determinizme göre insanın eylemleri önceki olaylar tarafından belirlenir. Bu nedenle insan, yaptıklarından sorumlu tutulamaz. Çünkü insan eylemlerini kendi özgür iradesiyle gerçekleştirmez. Özgür irade sorunu felsefenin en eski ve en tartışmalı sorunlarından biridir. Determinizm bu soruna en radikal çözümlerden biridir.
Kader Sorusu
Determinizme göre insan eylemleri evrensel bir kader tarafından belirlenir. Dolayısıyla insan kendi geleceğini belirleme gücüne sahip değildir. Kader sorunu felsefe kadar dinler için de önemli bir sorundur. Determinizm, evrensel bir kaderin varlığını kabul ederek kader sorununa çözüm sunar.
Adalet Sorunu
Determinizme göre insanın eylemleri önceki olaylar tarafından belirlenir. Bu nedenle insan, yaptıklarından sorumlu tutulamaz. Adalet sorunu felsefenin ve hukukun temel sorunlarından biridir. Determinizm bu sorunun çözümünü zorlaştırmaktadır.
Determinizm Eleştirileri
Determinizm birçok eleştiriye maruz kalmıştır. Bu eleştirilerden bazıları şunlardır:
Determinizm özgür iradeyi reddeder. Bu birçok insan için kabul edilemez bir sonuçtur.
Determinizm, insanları eylemlerinden sorumlu tutmayı zorlaştırır. Bu da adalet sorununu gündeme getiriyor.
Determinizm evrende tesadüfi olayların varlığını reddeder. Bu, kuantum mekaniği gibi bilimsel teorilerle çelişir.
Çözüm
Bir yanıt bırakın