Kelime oyunu nedir?
Kelime oyunu, aynı veya benzer şekilde yazılan veya telaffuz edilen, ancak farklı anlamlara sahip kelimelerden oluşan bir konuşma şeklidir. Arapça kökenli olan “cinas” kelimesi “birbirine benzeyen iki şey” anlamına gelmektedir. Kelime oyunu, edebi eserlerde sıklıkla kullanılan bir konuşma şeklidir. Kelime oyunu örneklerine şiir, düzyazı, atasözü, deyim gibi farklı türlerde rastlamak mümkündür.
Kelime Oyunları Türleri
Espriler farklı şekillerde yapılabilir. Bu şekillere göre espri türleri şu şekilde sınıflandırılabilir:
Bunun için: Yazılışı ve okunuşu aynı olan kelimeler kullanılarak oluşturulan bir kelime oyunudur. Örneğin, “Bağ bana, Bahçe sana, bağ bana” dizesinde “bağ” kelimesi hem “bahçe” hem de “saç teli” anlamına gelir. Bu nedenle bu dizede tam bir kelime oyunu kullanılmıştır.
Yarım peni: Yazılışları aynı ancak telaffuzları farklı olan sözcüklerin kullanılmasıyla oluşturulan bir kelime oyunudur. Mesela “Bu ne güzel bir gül” dizelerinde “gül” kelimesi hem çiçek hem de “gülmek” anlamına geliyor. Bu nedenle bu dizede yarım kelime oyunu kullanılmıştır.
Bunlar hariç fiyatlar: Kısmen yazılan ve aynı şekilde telaffuz edilen kelimelerin bir arada kullanılmasıyla oluşturulan bir kelime oyunudur. Örneğin, “Sürü nedir?” Ayetlerde “sürü” kelimesi hem “hayvan sürüsü” hem de “sürü” anlamına gelmektedir. Bu nedenle bu dizede eksik bir kelime oyunu kullanılmıştır.
Pun’un Özellikleri
Oyunun temel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Kelime oyunu, aynı veya benzer yazılış ve telaffuza sahip sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla oluşturulur.
Kelime oyunlarında kullanılan kelimelerin farklı anlamlara sahip olması gerekir.
Kelime oyunları genellikle edebi eserlerde belirsizlik yaratmak veya okuyucunun dikkatini çekmek için kullanılır.
Espri Örnekleri
Türk edebiyatında cinasların pek çok örneğini bulmak mümkündür. İşte bazı kelime oyunları örnekleri:
“Bahçe benim, bahçe benim, Zincir işe yaramaz, Saçların telleri benim” (Yunus Emre) Bu dizede “bağ” kelimesi hem “bahçe” hem de “saç teli” anlamına geliyor. Bu yüzden bu satırda tam kelime oyunları kullanılıyor.
“Bu ne kadar güzel bir gül. Asla ağlama, daima gülümse. Neden kapımın yanındaki asmaya kondun ey bülbül?” (Aşık Veysel) Bu dizede “gül” kelimesi hem çiçek hem de “gülmek” anlamına gelmektedir. Bu nedenle bu dizede yarım kelime oyunu kullanılmıştır.
“Sürü nedir? Güdülmek mi? Güdülmek mi? Güdülmek mi?” (Nazım Hikmet) Bu dizede “sürü” kelimesi hem “sürü” hem de “sürülenmek” anlamına geliyor. Bu nedenle bu satırda tam olmayan bir kelime oyunu kullanılmıştır.
Kelime Oyunu Kullanım Alanları
Kelime oyunları edebi eserlerde genellikle şu amaçlarla kullanılır:
Belirsizlik yaratmak: Bir kelime oyunu, iki farklı anlamı olan kelimeleri bir arada kullanarak belirsizlik yaratabilir. Bu, okuyucunun dikkatini çeker ve eseri daha ilginç hale getirir.
Oyun yapımı: Espriler, okuyucu ile yazar arasında bir oyun oynamak için de kullanılabilir. Bu durumda yazar, okuyucuyu kelimelerin anlamını algılamaya zorlayarak şaşırtabilir.
Bir fikri güçlendirmek için: Bir düşünceyi güçlendirmek veya vurgulamak için de kelime oyunu kullanılabilir. Bu durumda yazar iki farklı anlam taşıyan kelimeleri birleştirerek düşüncesini daha etkili bir şekilde ifade edebilir.
Kelime Oyunu’nun Zararları
Kelime oyunlarının aşırı kullanımı eserin netliğini ve güzelliğini bozabilir. Bu nedenle edebi eserlerde kelime oyunlarının ölçülü kullanılması gerekir.
Bir yanıt bırakın