Neye İzin Verilebilir?
İslam hukukunda caiz, dinen sakıncalı olmayan, iyi ve günah olmayan eylemler anlamına gelir. İzin verilen eylemler, vergi mükellefinin yapıp yapmamakta özgür olduğu eylemlerdir.
“Caiz” kelimesi Arapça “cevâz” kökünden türemiştir. Cevâz, “geçmek, mümkün olmak, geçerli ve hür olmak” anlamına gelir. Bu anlamlara uygun olarak İslam hukukunda caiz kelimesi bir fiilin dinen geçerli ve serbest olduğunu ifade etmek için kullanılmaktadır.
İzin verilen fiiller, İslam hukukunun temel kaynakları olan Kur’an, sünnet ve icmâ’ya göre belirlenir. Kur’an’da bazı fiillerin caiz olduğu açıkça belirtilmiştir. Mesela Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor: “Ey iman edenler! Allah’ın size helal kıldığı temiz şeyleri haram kılmayın.” (Maide, 5/88) ayetinde Allah’ın helal kıldığı şeylerin haram kılınmaması gerektiği belirtilmektedir.
Sünnet’te bazı fiillerin caiz olduğunu bildiren hadisler vardır. Mesela Peygamber Efendimiz (sav) “Her bid’at bir bid’attır, her bid’at bir sapıklıktır” buyurmuştur. Hadis-i şerifte (Buhari, İlim, 32; Müslim, İman, 267) bidatın genel olarak bid’at, bid’atın ise sapıklık olduğunu belirtmiştir. Ancak bu hadisin bazı yeniliklerin caiz olabileceği yönündeki genel kuralının istisnaları da vardır. Mesela Peygamberimiz (sav), ashabıyla birlikte yeni bir rükün eklenerek namaz kılınmasını caiz saymıştır.
İcma’da bazı fiillerin caiz olduğu konusunda görüş birliği vardır. Mesela icmâ’ya göre ticaret caizdir.
İslam hukukunda izin verilen fiiller beş kategoriye ayrılır:
Dini görev: Bunlar kesinlikle yapılması emredilen eylemlerdir.
Vaajib: Bunlar kesinlikle yapılması gereken eylemlerdir.
Tavsiye edilen: Bunlar yapılması iyi ve ödüllendirici eylemlerdir.
Yasal: Bunlar yapılıp yapılmaması serbest olan eylemlerdir.
Haram: Bunlar kesinlikle yasak olan eylemlerdir.
İzin verilen eylemler aynı zamanda İslam hukukunda bazı hakların oluşmasına da yol açabilir. Örneğin bir malın satın alınması, o malın mülkiyetinin satıcıdan alıcıya geçmesine neden olur.
İzin verilen eylemler aynı zamanda bazı sorumlulukları da beraberinde getirebilir. Örneğin bir mülkün kiralanması, kiracının kirayı ödeme yükümlülüğü doğurur.
İzin verilen fiiller İslam hukukunun temelini oluşturan hükümlerden biridir. İslam hukukunun diğer hükümleri, caiz fiillerle birlikte anlam kazanır.
İzin Verilen Eylemlerden Bazı Örnekler
Yeme, içme, uyku gibi temel ihtiyaçların karşılanması. Giyim, giyim, barınma gibi temel ihtiyaçların karşılanması. Ticaret yapmak, çalışmak, para kazanmak. Evlenmek, çocuk sahibi olmak. Arkadaş edinmek, birbirlerine yardım etmek. Allah’a ibadet etmek, namaz kılmak, oruç tutmak gibi dini vecibeleri yerine getirmek.
İzin Verilmeyen Eylemlerden Bazı Örnekler
Haram şeyleri yemek, içmek ve giymek. Faiz almak, kumar oynamak gibi haram olan şeyleri yapmak. Hırsızlık yapmak, adam öldürmek gibi günahkar şeyler yapmak. Allah’a ortak koşmak, haram ilişkilere girmek gibi büyük günahlar işlemek.
Sonuç olarak caiz olan eylemler, İslam hukukunda dine zarar vermeyen, ne iyi ne de günah olan eylemlerdir. İzin verilen fiiller İslam hukukunun temelini oluşturan hükümlerden biridir.
Bir yanıt bırakın