Zam Nedir – Sözlük Anlamı Ne?

İltizam nedir?

İltizam, Osmanlı devlet gelirlerinin bir kısmının belirli bir ücret karşılığında kişilere devredilerek toplanması yöntemidir. Vergiyi toplamayı üstlenen kişiye “mültezim” deniyordu. Mültezimler bir tür müteahhitti.

İltizam yöntemi Osmanlı’da 16. yüzyılın sonlarında kullanılmaya başlandı. Bu yöntemin kullanılmasının ana nedenleri şunlardır:

Devletin mali kaynaklarının arttırılması ihtiyacı. Merkezi otoritenin zayıflaması. Timar sisteminin bozulması.

İltizam yönteminde devlet, belli bir vergi gelirini belli bir süre için iltizamcıya kiralıyordu. Mültezim, devlete verdiği kira karşılığında vergi geliri topluyor ve kendi adına kâr elde etmeye çalışıyordu.

İltizam yönteminde mültezimler vergi gelirlerini toplamak için çeşitli yöntemler kullanmışlardır. Bu yöntemler arasında köylülerden yüksek vergiler toplamak, zorla vergi toplamak ve rüşvet vermek yer alıyordu.

İltizam yönteminin Osmanlı Devleti üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olmuştur. Olumlu etkileri arasında devlet gelirlerinin artırılması ve merkezi otoritenin güçlendirilmesi yer aldı. Olumsuz etkiler arasında köylüler üzerindeki baskının artması ve yolsuzluğun yayılması yer alıyordu.

İltizam Yönteminin Osmanlı İmparatorluğuna Olumlu Etkileri

İltizam yönteminin Osmanlı Devleti üzerindeki olumlu etkileri şu şekilde sıralanabilir:

Devlet gelirlerinin arttırılması: İltizam yöntemi devlet gelirlerinin artırılmasında etkili olmuştur. Mültezimlerin devlete verdikleri kiralar devlet hazinesine önemli bir gelir kaynağı sağlıyordu. Merkezi otoritenin güçlendirilmesi: İltizam yöntemi merkezi otoritenin güçlendirilmesinde de etkili olmuştur. İltizamcılar devlet tarafından atanan memurlardı ve devlete karşı sorumluydular. Bu durum merkezi otoritenin zayıfladığı dönemlerde önemli bir avantaj sağladı.

İltizam Yönteminin Osmanlı Devleti Üzerindeki Olumsuz Etkileri

İltizam yönteminin Osmanlı Devleti üzerindeki olumsuz etkileri şu şekilde sıralanabilir:

Köylü üzerindeki baskının artması: İltizam yönteminde mültezimlerin vergi gelirlerini toplamak için çeşitli yöntemlere başvurması köylüler üzerindeki baskının artmasına neden oldu. İltizamcılar köylülerden yüksek vergiler toplamak, zorla vergi toplamak, rüşvet vermek gibi yöntemlere başvuruyorlardı. Bu durum köylülerin yaşam standartlarının düşmesine ve isyanların ortaya çıkmasına neden oldu. Yolsuzluğun yayılması: İltizam yöntemi de yolsuzluğun yaygınlaşmasına neden oldu. Mültezimler devlete ödedikleri kirayı karşılamak ve kendilerine kazanç sağlamak için çeşitli yolsuzluğa başvurdular. Bu durum devlet hazinesinin zarar görmesine ve halkın vergi yükünün artmasına neden oldu.

İltizam Yönteminin Kaldırılması

İltizam yöntemi Osmanlı’da 19. yüzyılın sonlarında kaldırıldı. Bu yöntemin kaldırılmasının ana nedenleri şunlardır:

Köylüler üzerindeki baskının artması, yolsuzluğun yaygınlaşması, yeni mali sistemin uygulamaya konması

İltizamın kaldırılması, Osmanlı İmparatorluğu’nun mali yapısında önemli bir iyileşmeye neden oldu. Köylüler üzerindeki baskı azaldı, yolsuzlukların önüne geçildi.

İltizam Yönteminin Türkiye Cumhuriyeti’ne Etkileri

İltizam yöntemi Türkiye Cumhuriyeti’nin mali yapısının şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Bu yöntem Türkiye’de vergi sisteminin gelişmesinde ve merkezi otoritenin güçlenmesinde etkili olmuştur.

Türkiye Cumhuriyeti’nde iltizam yöntemine benzer bir yöntem olan “ihale sistemi” kullanılmaktadır. İhale sistemi, devlet gelirlerinin belirli bir süre için özel kişilere kiralanması yöntemidir. Bu yöntem iltizam yöntemine göre daha şeffaf ve kontrol edilebilirdir.

Çözüm

İltizam yöntemi Osmanlı’da kullanılan önemli bir mali yöntemdir. Bu yöntemin hem olumlu hem de olumsuz etkileri oldu. İltizam yönteminin kaldırılması, Osmanlı Devleti’nin mali yapısında önemli bir iyileşmeye neden oldu.