Belirsizlik Nedir?
Giriş
İndeterminizm, evrende meydana gelen olayların deterministik olarak önceden belirlenmediğini, yani bu olayların meydana gelme olasılığının sıfır veya bir olmadığını savunan felsefi doktrindir. Determinizme göre evrendeki her olay, daha önceki olaylar ve fizik kanunları tarafından belirlenir. Bu nedenle gelecekte yaşanacak her olayın ne olacağını önceden bilmek mümkündür. İndeterminizm ise bu görüşü reddeder ve evrenin bazı yönlerinin deterministik olmayan bir şekilde geliştiğini savunur.
Belirsizlik Tarihi
Belirsizlikçilik, Antik Yunan felsefesinde de tartışılan bir konudur. Epikuros, şans ve tesadüf kavramlarına önem veren, evrendeki bazı olayların belirlenimci olmayan bir biçimde gerçekleştiğini savunan bir filozoftur. Orta Çağ’da Thomas Aquinas gibi filozoflar, evrenin Tanrı’nın iradesiyle yönetildiğini ve bu nedenle belirlenimci olduğunu savunmuşlardır. Modern çağda ise belirlenimcilik, Isaac Newton’un fizik yasalarının keşfiyle tekrar gündeme gelmiştir. Newton’un yasaları, evrendeki olayların tamamen fizik yasalarıyla belirlendiğini ileri sürmektedir. Ancak 19. yüzyılda özellikle kuantum mekaniğinin ortaya çıkmasıyla belirlenimcilik fikri yeniden güç kazanmıştır. Kuantum mekaniğine göre bazı olaylar belirsizlik ilkesi nedeniyle belirlenimci olmayan bir biçimde gerçekleşmektedir.
Belirsizlik Türleri
İndeterminizm farklı şekillerde sınıflandırılabilir. En yaygın sınıflandırma, belirlenimsizliğin evrenin tamamına mı yoksa yalnızca bazı yönlerine mi uygulanacağına dayanmaktadır.
Tam Belirsizlik
Tam indeterminizme göre evrendeki tüm olaylar deterministik olmayan bir şekilde gerçekleşir. Bu görüşe göre gelecekte gerçekleşecek her olayın ne olacağını önceden bilmek mümkün değildir.
Kısmi Belirsizlik
Kısmi indeterminizme göre evrendeki bazı olaylar deterministik bir şekilde gerçekleşirken, bazı olaylar deterministik olmayan bir şekilde gerçekleşir. Bu görüşe göre bazı olayların gelecekte ne olacağını önceden bilmek mümkünken diğerlerinin ne olacağını bilmek mümkün değildir.
İndeterminizmin Evren Kavramına Etkisi
İndeterminizm evrenin nasıl çalıştığına dair temel bir soruyu gündeme getiriyor. Determinizme göre evrenin bir düzeni ve bu düzen içinde olan her şeyin bir nedeni vardır. İndeterminizm ise evrenin belirsiz ve kaotik bir yer olabileceğini öne sürüyor. İndeterminizm, evrenin nasıl çalıştığı ve insan özgürlüğü ve sorumluluğu gibi kavramları nasıl etkilediği konusunda temel bir soruyu gündeme getiriyor. Determinizme göre insan eylemleri önceki olaylar ve fizik yasaları tarafından belirlenir. Dolayısıyla insanın eylemleri özgür değildir ve insan sorumlu tutulamaz. İndeterminizm ise insan eylemlerinin özgür olabileceğini öne sürüyor.
Belirsizlikçiliğin Bilim Üzerindeki Etkisi
İndeterminizm bilimde de önemli bir tartışma konusudur. Kuantum mekaniğine göre bazı olaylar belirsizlik ilkesinden dolayı deterministik olmayan bir şekilde meydana gelir. Bu durum, determinizmin evrende geçerli bir ilke olup olmadığı sorusunu gündeme getirmektedir.
Belirlenimsizliğin Felsefeye Etkisi
İndeterminizm felsefede de önemli bir tartışma konusudur. Belirlenimsizliğin evren anlayışına, insanın özgürlüğü ve sorumluluğu gibi kavramlara etkileri uzun yıllardan beri filozofların tartıştığı konulardır.
İndeterminizmin Sonuçları
İndeterminizm evrenin nasıl çalıştığına dair temel soruları gündeme getiriyor ve aynı zamanda insanın özgürlüğü ve sorumluluğu gibi kavramları da etkiliyor. İndeterminizmin sonuçları şu şekilde özetlenebilir:
Evrenin doğasına dair anlayışımızı değiştirebilir. Determinizme göre evrenin bir düzeni vardır ve bu düzen içinde olan her şeyin bir nedeni vardır. İndeterminizm ise evrenin belirsiz ve kaotik bir yer olabileceğini öne sürüyor.
İnsan özgürlüğü anlayışımızı değiştirebilir. Determinizme göre insan eylemleri önceki olaylar ve fizik yasaları tarafından belirlenir. Dolayısıyla insanın eylemleri özgür değildir ve insan sorumlu tutulamaz. İndeterminizm ise insan eylemlerinin özgür olabileceğini öne sürüyor.
Etik ve ahlak anlayışımızı değiştirebilir. Determinizme göre insanlar yaptıkları şeylerden sorumludurlar.
Bir yanıt bırakın