İltizam Sistemi Nedir?
İltizam, Osmanlı İmparatorluğu’nda uygulanan bir vergi toplama sistemidir. Bu sistemde devletin vergi gelirlerinin bir kısmı belirli bir ücret karşılığında özel kişilere aktarılmaktadır. Vergi toplamakla görevlendirilen bu kişilere “mültezim” denir. İltizam sistemi ilk olarak Fatih Sultan Mehmet döneminde uygulanmıştır. Bu dönemde devletin mali kaynaklarının yetersiz kalması nedeniyle vergi gelirlerini artırmak için yeni bir yöntem arandı. Bu amaçla iltizam sistemi geliştirildi. İltizam sisteminin temel amacı vergi gelirlerini artırmak ve devlet bütçesini güçlendirmektir. Bu sistemin bir diğer amacı da vergi tahsilat sürecini hızlandırmak ve kolaylaştırmaktır. İltizam sistemi iki farklı şekilde uygulanmıştır. İlk uygulamada iltizamcılara belirli bir süre için vergi toplama hakkı tanınmıştır. Bu süre genellikle bir ya da üç yıldı. İkinci uygulamada iltizamcılara ömür boyu vergi toplama hakkı tanındı. İltizam sisteminin uygulanmasında açık artırma yöntemi kullanılmıştır. Bu yöntemle vergi gelirlerini toplamak için en yüksek teklifi veren kişi iltizam sahibi olacaktı. Mültezim devlete vaat ettiği vergi tutarını ödemek zorundaydı. Bu tutarı ödemek için köylülerden daha fazla vergi toplaması gerekecekti. Bu durum köylüler üzerindeki baskıyı artıracaktır. İltizam sistemi Osmanlı’nın son dönemlerine kadar uygulanmıştır. Bu sistem her ne kadar birçok eleştiriye maruz kalsa da Osmanlı Devleti’nin mali kaynaklarının arttırılmasında önemli rol oynamıştır.
İltizam Sisteminin Özellikleri
İltizam sisteminin temel özellikleri şunlardır: Bu sistemde devletin vergi gelirlerinin bir kısmı özel kişilere aktarılmaktadır. Vergi toplamakla görevlendirilen bu kişilere “mültezim” denir. İltizam sistemi ilk olarak Fatih Sultan Mehmet döneminde uygulanmıştır. Bu sistemin temel amacı vergi gelirlerini artırmak ve devlet bütçesini güçlendirmektir. İltizam sistemi iki farklı şekilde hayata geçirildi: İlk uygulamada iltizamcılara belirli bir süre için vergi toplama hakkı verildi. İkinci uygulamada iltizamcılara ömür boyu vergi toplama hakkı tanındı. İltizam sisteminin uygulanmasında açık artırma yöntemi kullanılmıştır. Mültezim devlete vaat ettiği vergi tutarını ödemek zorundaydı. Bu tutarı ödemek için köylülerden daha fazla vergi toplaması gerekecekti.
İltizam Sisteminin Etkileri
İltizam sisteminin Osmanlı Devleti üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olmuştur. Olumlu etkileri şunlardır: Devletin mali kaynaklarını artırdı. Vergi tahsilat sürecini hızlandırdı ve kolaylaştırdı. Olumsuz etkileri şöyle: Köylüler üzerindeki baskıyı artırdı. Vergi gelirlerinin adaletsiz dağıtılmasına neden oldu. İltizamcıların yolsuzluk yapmasının yolunu açtı.
İltizam Sisteminin Çözülmesi
İltizam sistemi Osmanlı’nın son dönemlerine kadar uygulanmıştır. Bu sistem her ne kadar birçok eleştiriye maruz kalsa da Osmanlı Devleti’nin mali kaynaklarının arttırılmasında önemli rol oynamıştır. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin mali sorunları giderek arttı. Bu sorunları çözmek için birçok reform girişiminde bulunulmuştur. Bu reform girişimlerinden biri de iltizam sisteminin kaldırılmasıdır. İltizam sisteminin kaldırılması Tanzimat Dönemi’nde gündeme geldi. 1840 yılında çıkarılan bir kanunla iltizam sistemi kaldırıldı. Bu kanunla vergi gelirleri doğrudan devlet tarafından toplanmaya başlandı. İltizam sisteminin kaldırılması Osmanlı Devleti’nin mali sorunlarının çözümüne önemli katkı sağlamıştır. Ancak bu sistemin kaldırılmasının bazı olumsuz etkileri de oldu. Bu etkilerden biri de vergi gelirlerinin adaletsiz dağıtılmasına neden olmasıdır. Diğer bir etki ise vergi tahsilat sürecinin yavaşlaması ve zorlaşmasıdır. Sonuç olarak iltizam sistemi Osmanlı Devleti’nin mali kaynaklarının arttırılmasında önemli bir rol oynamış ancak aynı zamanda birçok olumsuz etkiye de neden olmuştur.
Bir yanıt bırakın