Dolaylılık Nedir?
Aracılık, bir kavramı tek kelimeyle ifade etmek yerine, birden fazla kelime kullanarak dolaylı olarak ifade etme sanatıdır. Dolaylı yönlendirme, bir kelimenin yerine başka bir kelimenin kullanılmasıyla yapılır. Bu kelimeler çoğu zaman isim, sıfat, zarf veya fiil olabilir.
Arabuluculuk, anlatıya zenginlik ve çeşitlilik katmak için kullanılır. Anlatımda daha etkili bir anlatım oluşturmak için de kullanılır. Yönlendirme, günlük konuşma ve yazmada sıklıkla kullanılan bir anlatım sanatıdır.
Dolaylı Yönlendirme Türleri
Dolaylılık üç ana başlıkta incelenebilir:
İsim aktarımı: Bir kavram yerine o kavramın bir parçasının veya özelliğinin kullanılmasıdır. İsim aktarımı iki temel yolla yapılır:
Bütünü temsil eden parça: Bu durumda bir kavramın bir kısmı o kavramın bütününü temsil eder. Örneğin “göz” kelimesi yerine “nazar” kelimesi kullanılırsa “gözle bakmak” anlamındaki “göz” kelimesi yerine “nazar” kelimesi kullanılır.
Bütünün parçasını temsil eden: Bu durumda bir kavramın tamamı, o kavramın bir parçası tarafından temsil edilir. Örneğin “gökyüzü” kelimesi yerine “sema” kelimesi kullanılırsa “sema” kelimesi “gökyüzü” kelimesinin yerine geçer ve “gökyüzü ile ilgili” anlamında kullanılır.
Sıfat cümlesi: Bir kavram yerine o kavramın özelliğini belirten sıfat tamlaması kullanılır. Örneğin “yeşil” kelimesi yerine “zümrüt yeşili” kelimesi kullanılırsa “yeşil” kelimesi yerine “zümrüt yeşili” kelimesi kullanılır ve “çok yeşil” anlamında kullanılır.
Zarf cümlesi: Bir kavramın yerine o kavramın özelliğini belirten zarf ifadesi kullanılır. Örneğin “hızlı” kelimesi yerine “şimşek hızındaki” kelimesi kullanılırsa, “hızlı” kelimesi yerine “şimşek hızındaki” kelimesi kullanılır ve “çok hızlı” anlamında kullanılır.
Dolaylı Yön Örnekleri
Yönlendirme, günlük konuşma ve yazmada sıklıkla kullanılan bir anlatım sanatıdır. Dolaylı yönlendirmenin bazı örnekleri şunlardır:
İsim aktarımı:
“Benden uzağa bakıyordu.” (göz yerine nazar) “Suskundu.” (dil yerine “kelime”) “Kalbini kırdı.” (kalp yerine “his”)
Sıfat cümlesi:
“Yeşil bir elbise giyiyordu.” (“yeşil yerine zümrüt yeşili”) “Kısa adam.” (“Kısa” yerine (“cüce”) “Siyah saçlı kadın.” (“siyah” yerine “karanlık”)
Zarf cümlesi:
“Hızla koştu.” (“şimşek kadar hızlı” yerine hızlı bir şekilde) “Yavaşça dışarı çıktı.” (“kedi gibi yavaş” yerine yavaş) “Uzaktan bir köpek havladı.” (“uzak” yerine “ufukta”)
Dolaylılığın Özellikleri
Dolaylı yönlendirme aşağıdaki özelliklere sahiptir:
Anlatım zenginliği ve çeşitliliği sağlar.
Anlatımı daha etkili hale getirir.
Dilimize estetik bir görünüm kazandırır.
Dolaylı Yönlendirmeyi Kullanmanın Yararları
Dolaylı anlatım, anlatıma aşağıdaki yararları sağlar:
Anlatımı daha zengin ve daha çeşitli hale getirir. Örneğin “yeşil” yerine “zümrüt yeşili” kelimesi kullanılırsa ifade daha zengin ve çeşitli hale gelir.
Anlatımı daha etkili hale getirir. Mesela “hızlı” yerine “şimşek gibi hızlı” kelimesi kullanılırsa ifade daha etkili olur.
Dilimize estetik bir görünüm kazandırır. Örneğin “göz” kelimesi yerine “nazar” kelimesi kullanılırsa ifadeye estetik bir görünüm kazandırılmış olur.
Dolaylı Yönü Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Dolaylı yönlendirmeyi kullanırken aşağıdakilere dikkat etmek gerekir:
Dolaylılığın ifadeye uygun olması gerekir. Örneğin bilimsel bir metinde dolaylı kullanımın kullanılması anlatım açısından uygun olmayabilir.
Dolaylı yönlendirme anlaşılır olmalıdır. Örneğin çok uzun ve karmaşık dolaylı anlatımlar kullanmak anlatımın netliğini kaybetmesine neden olabilir.
Bir yanıt bırakın