Determinizm nedir?
Determinizm, evrende meydana gelen olayların bilimsel yasalarla belirlendiğini ve dolayısıyla kaçınılmaz olduğunu iddia eden öğretidir. Determinizme göre evrende meydana gelen her olay geçmiş olayların ve koşulların sonucudur. Dolayısıyla gelecekteki olaylar da geçmiş olay ve koşullardan belirlenir. Determinizm felsefe, fizik, matematik, biyoloji, ekonomi ve sosyoloji gibi birçok alanda önemli bir kavramdır. Felsefede determinizm özgür irade sorunuyla yakından ilişkilidir. Determinizme göre insanın eylemleri bilimsel yasalarla belirlendiğinden, insan iradesinin özgür olduğu söylenemez. Fizikte determinizm Newton mekaniğinin temelini oluşturur. Newton mekaniğine göre evrendeki tüm hareketler kütle, hız ve zaman gibi fiziksel değişkenler tarafından belirlenir. Dolayısıyla Newton mekaniğine göre evrende meydana gelen tüm olaylar geçmiş olay ve koşullardan belirlenir. Matematikte lineer denklemler, diferansiyel denklemler gibi birçok alanda determinizm önemli bir rol oynamaktadır. Doğrusal denklemler, belirli bir başlangıç koşulundan gelecekteki durumların kesin olarak hesaplanmasını sağlar. Sürekli değişen sistemlerin davranışını modellemek için diferansiyel denklemler kullanılır. Diferansiyel denklemler deterministik olabilir veya olmayabilir. Biyolojide genetik kalıtım ve evrim gibi konularda determinizm önemli bir rol oynar. Genetik kalıtım, ebeveynlerden yavrulara aktarılan genler yoluyla gerçekleşir. Bu nedenle genetik kalıtım deterministik bir süreçtir. Evrim doğal seçilim yoluyla gerçekleşir. Doğal seçilim, çevreye uyumlu bireylerin hayatta kalmasını ve üremesini sağlar. Dolayısıyla doğal seçilim de deterministik bir süreçtir. İktisatta determinizm ekonomik modellerde önemli bir rol oynar. Ekonomik modeller ekonomik sistemlerin davranışını modellemek için kullanılır. Deterministik ekonomik modeller gelecekteki ekonomik durumların kesin olarak hesaplanmasını sağlar. Sosyolojide determinizm toplumsal değişimi açıklamak için kullanılır. Sosyal değişim sosyal faktörler tarafından belirlenir. Dolayısıyla sosyal değişim de deterministik bir süreçtir.
Determinizmin Tarihi
Determinizm Antik Yunan felsefesinde ortaya çıkan bir kavramdır. Antik Yunan filozofları evrende meydana gelen olayların doğa yasalarıyla belirlendiğini öne sürüyorlardı. Determinizm ortaçağ felsefesinde de önemli bir rol oynadı. Ortaçağ filozofları, Tanrı’nın evrendeki her şeyi önceden belirlediğini öne sürdüler. Determinizm, Modern Çağ felsefesinde de önemli bir tartışma konusu olmuştur. Modern filozoflar determinizmin özgür iradeyle çeliştiğini savundu.
Determinizm Eleştirileri
Determinizm birçok eleştiriye maruz kalmıştır. Bu eleştirilerden bazıları şunlardır: Determinizm özgür iradeyi reddeder. Ancak özgür irade insan deneyiminin temel bir parçasıdır. Bu nedenle determinizmin özgür iradeyi reddetmesi birçok kişi tarafından kabul edilemez bulunmaktadır. Determinizm insan eylemlerinin sorumluluğunu ortadan kaldırır. Determinizme göre insan eylemleri geçmiş olay ve koşullara göre belirlenir. Bu nedenle insanlar yaptıklarından sorumlu tutulamazlar. Ancak pek çok insan, eylemlerinden dolayı sorumlu tutulmayı hak ettiğini düşünüyor. Determinizm insanın eylemlerini değiştirmesini imkansız hale getirir. Determinizme göre insan eylemleri geçmiş olaylara ve koşullara göre belirlenir. Bu nedenle insanların eylemlerini değiştirme gücü yoktur. Ancak birçok insan davranışlarını değiştirmenin mümkün olduğuna inanıyor.
Determinizmin Sonuçları
Determinizmin birçok sonucu vardır. Bu sonuçlardan bazıları şunlardır: Determinizm, bilim ve teknolojinin gelişimini etkilemiştir. Determinizme göre evrende meydana gelen tüm olaylar bilimsel yasalarla belirlenir. Dolayısıyla bilim ve teknoloji sayesinde evrende meydana gelen olayları daha iyi anlamak ve kontrol etmek mümkündür. Determinizm hukuku ve siyaseti etkilemiştir. Determinizme göre insan eylemleri geçmiş olay ve koşullara göre belirlenir. Bu nedenle suçluları cezalandırmak yerine onları suça iten sebeplerin ortadan kaldırılmasına odaklanılmalıdır. Determinizm bireysel ve toplumsal yaşamı etkilemiştir. Determinizme göre insan eylemi
Bir yanıt bırakın