Kaya nedir?
Kaya, doğada bulunan, bir veya daha fazla mineralin bir araya gelmesiyle oluşan katı bir malzemedir. Kayaçlar yer kabuğunun ana yapı taşlarıdır ve yer yüzeyinin yaklaşık %95’ini kaplarlar.
Kayaçların oluşumunu etkileyen üç temel faktör vardır:
Mineral türü: Kayaların bileşiminde bulunan minerallerin türü kayakların özelliklerini belirler. Örneğin granit kayası kuvars, feldispat ve mika gibi minerallerden oluşur. Bu mineraller kayaya sertlik ve dayanıklılık kazandırır.
Minerallerin tane büyüklüğü: Kayaların tane boyutu kayanın dokusunu ve görünümünü belirler. Örneğin kumtaşı çakıl taşı büyüklüğündeki mineral tanelerinden oluşur. Bu nedenle kumtaşı gevşek ve kaba bir dokuya sahiptir.
Kaya oluşumunun şekli: Kayaçların oluşma şekli kayanın özelliklerini de etkiler. Örneğin volkanik kayaçlar magmanın soğuyup katılaşmasıyla oluşur. Bu nedenle volkanik kayaçlar genellikle homojen bir yapıya sahiptir.
Kayaların Sınıflandırılması
Kayaçlar oluşumlarına göre üç ana gruba ayrılır:
Volkanik kayalar: Magmanın yüzeye veya yer kabuğunun içine yükselmesiyle oluşur.
Tortul kayaçlar: Daha önceden oluşmuş kayalardan kopan parçaların birikmesi ve taşlaşmasıyla oluşur.
Metamorfik kayaçlar: Mevcut kayaların yüksek sıcaklık ve basınç altında değişmesiyle oluşur.
Volkanik Kayalar
Volkanik kayaçlar, magmanın yerkabuğunun üzerine veya içine püskürmesiyle oluşur. Magma, yer kabuğunun altında erimiş kaya ve minerallerin oluşturduğu sıvıdır. Magma yerkabuğundaki zayıf noktalardan yüzeye çıkarsa lav adı verilen erimiş kaya olarak akar. Magma ayrıca soğuyup katılaştığı yer kabuğuna da girebilir.
Volkanik kayaçlar oluşumlarına göre iki ana gruba ayrılır:
Magmatik kayaçlar: Magmanın yer kabuğunun yüzeyine çıkmasıyla oluşan kayalardır.
Patlamayan kayalar: Magmanın yer kabuğuna girmesiyle oluşan kayalardır.
Magmatik Kayaçlar
Magmatik kayaçlar, magmanın yer kabuğunun yüzeyine çıkmasıyla oluşur. Magmatik kayaçlar oluşum hızlarına göre iki ana gruba ayrılır:
Hızlı patlayan kayalar: Magmanın hızla soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayalardır. Bu kayalar genel olarak homojen bir yapıya sahiptir. Örneğin bazalt ve andezit hızla patlayan kayalardır.
Yavaş patlayan kayalar: Magmanın yavaş yavaş soğuyup katılaşmasıyla oluşan kayalardır. Bu kayalar genel olarak gözenekli bir yapıya sahiptir. Örneğin obsidiyen ve tüf yavaş ekstrüzyonlu kayalardır.
Patlamayan Kayalar
Erüptif kayaçlar, magmanın yer kabuğuna girmesiyle oluşan kayalardır. Patlamayan kayaçlar oluşumlarına göre iki ana gruba ayrılır:
Müdahaleci kayalar: Bunlar magmanın yer kabuğuna nüfuz ettiği yerde katılaşan kayalardır. İntruzif kayaçlar genellikle büyük bloklar halinde bulunur. Örneğin granit ve diyorit müdahaleci kayalardır.
Ekstrüzif kayalar: Magmanın yer kabuğuna girdiği yerden dışarı çıkarak katılaşan kayalardır. Ekstruzif kayaçlar genellikle küçük bloklar halinde bulunur. Örneğin pegmatit ve diyorit ekstruzif kayaçlardır.
Tortul Kayaçlar
Tortul kayaçlar, önceden oluşmuş kayalardan kopan parçaların bir araya gelerek taşlaşmasıyla oluşur. Tortul kayaçlar oluşumlarına göre iki ana gruba ayrılır:
Fiziksel tortul kayaçlar: Daha önceden oluşmuş kayalardan kopan parçaların fiziksel olarak birikmesiyle oluşan kayalardır. Örneğin kumtaşı, konglomera ve silttaşı fiziksel tortul kayaçlardır.
Kimyasal tortul kayaçlar: Daha önceden oluşmuş kayalardan kopan parçaların kimyasal olarak birikmesiyle oluşan kayalardır. Örneğin kireçtaşı ve dolomit
Bir yanıt bırakın